Afgelopen zaterdag 13 november was in Haarlem een speciale opvoering van de theatervoorstelling Kasimir en Karoline. Deze avond was de voorstelling namelijk toegankelijk voor mensen met een gehoorbeperking. Wij van Doof.nl waren zelf ook heel benieuwd, dus we gingen kijken.

De dagen voor de voorstelling was het nog even spannend. Zou het wel doorgaan? In het nieuws over de nieuwe coronamaatregelen die eraan kwamen, ging het over het sluiten van theaters en bioscopen. Gelukkig ging het toch door! Alleen het café moest om 20.00 uur dicht, dus we konden niets drinken na afloop. Maar dat mocht de pret niet drukken. 

Als we binnenkomen, komt Sjoerd Appelman van de marketingafdeling naar ons toe. Sjoerd legt ons uit waar we de hulpmiddelen zoals tablets en apparatuur voor de ringleiding kunnen ophalen. Hij vertelt ook dat hij het erg spannend vindt vanavond. Maar ze zijn zeker goed voorbereid. De dove acteur Ali Shafiee is de tolk Nederlandse Gebarentaal, die ook meespeelt in de voorstelling. Er is boventiteling op het podium, en er zijn tablets te krijgen waarop je ook alles kunt meelezen. En er is dus ringleiding. Maar wat zouden de dove en slechthorende toeschouwers ervan vinden? En de horende? 

Op het podium zien we meteen dat het verhaal zich op de kermis afspeelt. Boven de kassa van de achtbaan in het midden hangt een scherm. Normaal verwacht je daar informatie over de attractie, maar nu staat hier de boventiteling. Ook krijgen we een tablet mee waarop de tekst te lezen is. ‘Maar,’ zegt Sander Pasveer als hij de tablet geeft, ‘kijk liever naar de tekst op het podium.’ Sander is van Text on Stage en vertelt na afloop: ‘De tablets, Text on Top, heb ik ook ontwikkeld. Maar die zijn voor theaters niet ideaal. Het is niet prettig als je steeds van je tablet naar het podium moet kijken en weer terug.’

Boventiteling in het decor

In 2019 was daar de oplossing: Text on Stage. En wat is het mooi geïntegreerd! Het scherm hangt in het midden van het decor, de achtergrond is zwart en de tekst bijpassend geel. ‘Van regisseur Nina Spijkers mochten er zelfs gaten in het decor worden geboord om het scherm op te hangen!’, lacht Sander. ‘Het scherm kan verbonden worden met het lichtsysteem, zodat de kleur van de tekst mee verandert met de kleur van de verlichting op het podium.’

In de software van het scherm is het hele script ingeladen. De schrijftolk ter plekke geeft aan wanneer de tekst getoond moet worden. ‘Ik zou heel graag willen dat zoiets normaal wordt in het theater. Theatermakers kennen vaak alleen de grote led-schermen die je bij festivals ziet, dus die vinden dat niet mooi en zijn bang dat het afleidt. Ze willen dan geen boventiteling. Maar Text on Stage kun je dus fantastisch integreren in een voorstelling. En dan maak je theater zoveel toegankelijker.’

Luide muziek en gebarennamen

Als de voorstelling begint, komen alle acteurs op. De muziek staat hard, de acteurs dansen en de bas is te voelen. Ook in de boventiteling staat: ‘luide muziek speelt’. Zonder iets te zeggen laten alle acteurs zelf hun gebarennaam zien, zodat de dove kijkers die alvast kennen. Wat een leuke manier! Ook tijdens de voorstelling, bijvoorbeeld als er wordt gezongen, doen de acteurs een stukje in de Nederlandse Gebarentaal mee. Ze hebben dus niet alleen hun tekst moeten oefenen, maar ook de gebaren! 

Het verhaal gaat over Kasimir en Karoline. Het speelt zich af in Duitsland, in de jaren dertig van de vorige eeuw. Kasimir is net zijn baan als chauffeur kwijtgeraakt. Hij weet zeker dat zijn vriendin Karoline hem nu niet meer wil. Want aan een man zonder werk heb je toch niets in een economische crisis? Dus houdt hij Karoline op een afstand. Karoline raakt in de war van het pessimistische gedrag van Kasimir. Wil hij haar misschien ook niet meer? Vrienden en andere kermisklanten kijken toe en bemoeien zich ermee. En een paar mannen zien hun kans om Karoline te versieren. 

Veel meer dan een gebarentolk

Hoe goed de vaste acteurs ook spelen, vanavond speelt Ali Shafiee de hoofdrol. Ali is niet alleen dove tolk NGT, maar ook acteur. En dat is te zien! Hij staat niet stil op één plek op het podium, maar zorgt dat hij steeds bij de horende acteurs in de buurt is. Staan die in een groepje te praten, dan staat Ali ertussen. Lachen ze, dan lacht hij mee. Als Karoline aan Kasimir vraagt naar haar toe te komen maar hij twijfelt, moedigt Ali hem met een subtiel knikje aan. De hele zaal lacht. En er zijn meer van dit soort grappige interacties tussen Ali en de andere spelers. Er is dus veel meer gedaan dan het inzetten van een gebarentolk, en dat is heel mooi om te zien. Ook voor de horende toeschouwers voegt Ali dus iets toe!

Dat vindt ook acteur Michael Muller. Michael speelt de rol van Schürzinger, een van de mannen die geïnteresseerd is in Karoline. Na afloop vertelt hij: ‘Vandaag speelden we geen aangepaste versie van de voorstelling, maar een heel andere voorstelling. We hebben echt twee voorstellingen gemaakt: eentje met Ali en een eentje zonder hem. Ali was geen tolk naast het podium, maar een speler in het stuk. Samen met Ali hebben we nagedacht hoe we hem het beste konden integreren in de voorstelling. Omdat hij ook acteur is, hebben we ontzettend veel van elkaar kunnen leren over theater maken. Echt een mooie kruisbestuiving!’

Ook het bedenken van de gebarennamen vond Michael bijzonder. ‘Je zoekt dan naar een gebaar dat het personage het beste weergeeft. Leuk om mee bezig te zijn.’ 

Jezelf herkennen op het toneel

Er zit een kleine vertraging in wat Ali tolkt. Dat komt omdat hij van de horende tolk NGT, die op de eerste rij in de zaal zit, eerst te zien krijgt wat er wordt gezegd. Daarna tolkt hij het in eigen woorden voor het publiek. Regisseur Nina Spijkers vertelt waarom er voor deze opstelling gekozen is. ‘In de voorstelling Kasimir en Karoline speelt geluid een belangrijke rol. Als je niet goed ziet, zou je een groot deel goed kunnen volgen. Dus de beste manier om de voorstelling voor zoveel mogelijk mensen toegankelijk te maken, was volgens mij een dove tolk laten meespelen. Dat hoorden we ook van de dove community.’ Dat de vertolking op deze manier wat vertraging heeft, wordt goedgemaakt door Ali’s expressiviteit. ‘Je krijgt niet alleen de woorden van de acteurs mee, maar ook het spel, dus je mist helemaal niets.’ 

Michael vult aan dat inclusie veel meer betekent dan zorgen voor een tolk en boventiteling. Hij vertelt: ‘In het theater is het belangrijk dat het publiek zich kan identificeren met de mensen op het toneel. Door de voorstelling via Ali te zien, die zelf doof is, zullen mensen zichzelf hopelijk herkennen. En wordt het verhaal niet alleen begrijpelijker, maar ook meer invoelbaar.’ 

Een van de dove toeschouwers voelde zich hierdoor heel welkom. ‘Ik vond het mooi en verrassend. De voorstelling was heel visueel, waardoor het voor dove mensen leuk was om te zien,’ vertelt ze. Ze heeft nog nooit eerder een voorstelling gezien waarin de tolk meedeed op het toneel. ‘Echt een heel inclusieve voorstelling! Daar kunnen andere theaters een voorbeeld aan nemen. Als er vaker een dove tolk en boventiteling in het theater zouden zijn, zou ik zeker vaker gaan. Ik weet dat meerdere bedrijven hiermee bezig zijn, dus hopelijk komen er steeds meer van deze evenementen!’

Ook John, die slechthorend is, is enthousiast. Hij en zijn vrouw komen niet vaak in het theater, maar vandaag hebben ze beiden genoten. ‘De ringleiding werkte heel goed! Ik heb de voorstelling met mijn CI (cochleair implantaat, red.) goed kunnen volgen. Ik kon tegelijkertijd de muziek goed horen en de tekst verstaan. Dat is me thuis nog niet gelukt!’ Dat theater voor mensen met een gehoorbeperking toegankelijk wordt gemaakt, vindt John een goed initiatief. ‘We gaan zeker nog eens!’

Aanwinst voor de voorstelling

Ook regisseur Nina is na afloop ontzettend enthousiast. ‘Het was fantastisch, Ali was een aanwinst voor voorstelling! Ik vroeg me af of we het horende publiek meer hadden moeten uitleggen, maar uiteindelijk zou een inclusieve voorstelling heel normaal moeten zijn natuurlijk. Ik ben in elk geval ontzettend blij te horen dat de mensen voor wie we dit deden, zich zo welkom voelden.’  

En de horende toeschouwers? Ook voor hen was het een bijzondere ervaring. Zo vertelt Tessa: ‘De rol van Ali vond ik komisch, fascinerend en onzichtbaar tegelijk. Ik had me van alles voorgesteld toen ik zag dat de voorstelling geschikt was voor doven en slechthorenden. Maar ik had nooit gedacht dat de tolk meespeelde tussen de acteurs, grapjes versterkte en ondanks dat niet afleidde van het verhaal.’ De boventiteling vond ze best handig als ze even een zin had gemist, maar ook dat leidde niet af. ‘Ik hoop dat zoiets vaker wordt gedaan, dat is voor dove en slechthorende mensen volgens mij heel belangrijk!’

De voorstelling wordt nog twee keer zo super toegankelijk opgevoerd. Dat is op woensdag 17 november in Den Haag en op vrijdag 10 december in Haarlem (win kaarten!).