Het is nu ruim vijf jaar geleden dat het VN-verdrag Handicap van kracht werd in Nederland. Volgens dat verdrag moet de samenleving toegankelijk zijn voor mensen met een beperking of chronische ziekte. Of dat nou lichamelijk, verstandelijk, psychiatrisch, zichtbaar of onzichtbaar is. De gemeenten in Nederland hebben een belangrijke rol hierin. Zij moeten zorgen dat de gemeente in zijn geheel toegankelijk is, zodat iedereen mee kan doen.

Om gemeenten daarbij te helpen, is de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) het project ‘Iedereen Doet Mee’ begonnen. Onderdeel daarvan was het online congres ‘Iedereen Doet Mee’ op 7 oktober, in de Week van de Toegankelijkheid. Wij van Doof.nl waren wel nieuwsgierig. Hoe staat het met de uitvoering van het VN-verdrag? Wat kunnen wij nog leren over toegankelijkheid? En hoe toegankelijk zou het congres zijn voor mensen die doof of slechthorend zijn?  

Tolk aangevraagd

Het online congres bestaat uit een algemeen deel, twee workshoprondes en de afsluiting. Dan wordt ook de Meest Toegankelijke Gemeente van Nederland 2021 bekend gemaakt. Op de website van de VNG staat dat er bij het algemene gedeelte een tolk Nederlandse Gebarentaal en een schrijftolk aanwezig zijn. We hebben ons ook ingeschreven voor twee workshops. Daarbij kon je aangeven of je een gebaren- of schrijftolk wilde gebruiken, dus we hebben onze wens voor een schrijftolk ingevuld. Wat fijn dat dit kan! Toegegeven, we hebben ons pas een paar dagen van tevoren aangemeld. Dus als er geen tolk is, begrijpen we dat. De dag voor het congres krijgen we een nette mail van de organisatie dat er voor een van de workshops geen schrijftolk is gevonden. Jammer, maar begrijpelijk. Wel krijgen we instructies voor het activeren van de ondertiteling via Text on Tap. Handig! 

Vraag wat mensen nodig hebben

Dan begint het congres. De presentatrice van het algemene programma is de enthousiaste Deborah. Zij heeft een visuele beperking en zat ook in het Superteam van de verkiezing van de Meest Toegankelijke Gemeente 2021. We hebben Text on Tap geopend op een tweede scherm en meteen vanaf de eerste zin kunnen we alles lezen. Je kunt er ook voor kiezen om de tekst als ondertiteling onder het beeld te plaatsen. De twee gebarentolken wisselen elkaar af. Ze staan voor een witte achtergrond en de beeldkwaliteit is goed, dus alles is goed te zien. Het is wel jammer dat je niet de sprekers en de tolk tegelijk groot in beeld kunt zien, maar een keuze moet maken.  

Er komen wat experts en ervaringsdeskundigen aan het woord. Er is iemand van het College voor de Rechten van de Mens, van de VNG en van Ieder(in). Allemaal zeggen ze dat het betrekken en betrokken houden van ervaringsdeskundigen bij het maken van beleid voor toegankelijkheid, ontzettend belangrijk is als je wil dat het beleid succesvol is. Voordat je begint met beleid maken, moet je vragen wat mensen nodig hebben. Maar dat is tegenwoordig best lastig, horen we. Mensen met een beperking zijn namelijk minder georganiseerd dan bijvoorbeeld tien jaar geleden. Toen hadden veel meer gemeenten een actief gehandicaptenplatform. In veel gemeenten bestaat dat nu niet meer. 

Mensen op de maan, maar geen toegankelijke tram

Daarna vertelt zangeres en cabaretière Lisa Loeb een sprookje. Ze heeft zelf last gehad van depressies en een angststoornis. De koning van een land hier ver vandaan besluit dat er voor alles nog maar één maat is: zijn maat. Kleren, schoenen, maar ook fietsen en auto’s. De koning past er perfect in en de rest zoekt het maar uit. T-shirt te klein? Een leuk naveltruitje. T-shirt te groot? Dan is het een jurk! Veel mensen kunnen niet fietsen of autorijden, want ze komen met hun korte benen niet meer bij de pedalen. Dat klinkt niet als een sprookje, maar als een horrorverhaal!

Voor vier miljoen mensen is dit de realiteit, vertelt Lisa. Waarom hebben we het hier niet iedere dag over, vraagt ze zich af. We kunnen mensen op de maan zetten, raketten bouwen, maar geen tram maken waar iemand met een rolstoel makkelijk in kan. En de helft van de mensen met een beperking vindt geen baan. De gebarentolk tolkt het hele verhaal. Maar als Lisa een lied begint te zingen zien we de tolk uit beeld verdwijnen. Goed idee om de volgende keer een muziektolk te regelen! De schrijftolk lijkt haastig mee te typen, maar krijgt ook niet alles mee. Maar de strekking van Lisa’s boodschap is ons helemaal duidelijk: toegankelijkheid moet hoog op de agenda! 

Niet helemaal onbeperkt meedoen

Dan is het tijd voor de workshops. Er zijn elf verschillende workshops en we kunnen er twee kiezen. We volgen een workshop over digitale toegankelijkheid en eentje die Onbeperkt meedoen heet. Vanwege het gebrek aan schrijftolk kunnen we dus niet helemaal onbeperkt meedoen. Dan zetten we het volume maar wat hoger! In de workshops wordt benadrukt dat het contact met ervaringsdeskundigen, mensen met een beperking dus, ontzettend belangrijk is. Als het gaat om toegankelijkheid voor dove en slechthorende burgers adviseert de workshopleider ondertiteling en audiodescriptie onder video’s op gemeentewebsites te zetten. Dat veel doven liever informatie in NGT zien, lijkt niet heel bekend te zijn. Maar ondertiteling is al een hele vooruitgang! 

Ga het gesprek aan

Als het algemene programma weer verder gaat, missen we ineens de schrijftolk. We sturen een appje naar de organisatie. Dan blijkt dat de schrijftolk er alleen het eerste deel van de dag is. Gelukkig zijn de gebarentolken er nog wel! En nu krijgen ze het echt druk, want bij presentatrice Deborah zijn vijf mensen aangeschoven. Het zijn de leden van het Superteam van de Verkiezing van de Meest Toegankelijke Gemeente van Nederland: Mari, Zjos, Eva, Wirin en Nick. Allemaal hebben ze een zichtbare of onzichtbare beperking. Ze waren niet de jury, maar als ervaringsdeskundigen bezochten ze de twaalf gemeenten tot de halve finale van de verkiezing waren gekomen. Nick heeft tips voor als je wil dat jouw gemeente meer aan toegankelijkheid doet. ‘Neem een actieve houding aan en zoek contact met de gemeente. Ga het gesprek aan en zeg hardop wat je nodig hebt.’ En gemeenten? Die moeten juist in gesprek met de ervaringsdeskundigen. ‘Maar dan moeten ze wel goed luisteren,’ vindt Zjos. ‘Ik overdrijf mijn autistische trekken altijd als ik bijvoorbeeld een aanvraag doe voor ondersteuning via de Wmo, anders geloven ze niet dat ik niet autistisch ben en dat ik iets nodig heb!’.

Niet afhankelijk van welwillende ambtenaar

Mari steekt een fel betoog af: ‘Het is 2021, de samenleving moet er nu klaar voor zijn iets met toegankelijkheid te doen. Toegankelijkheid en inclusie moeten beleid worden, en dat moet niet afhankelijk zijn van een welwillende ambtenaar. Een rolstoel is geen beperking, het wordt pas een beperking als je met die rolstoel het café niet in kan.’ En als gemeenten niet weten waar ze moeten beginnen? ‘Geef aan dat je het niet weet. Besef dat je die verantwoordelijkheid draagt en vraag hulp als je er niet uitkomt.’ 

En de meest toegankelijke gemeente is…

Dan het spannendste moment van de dag: wie is dit jaar de meest toegankelijke gemeente van Nederland? En welke gemeente is goed op weg? De vijf finalisten zijn Harderwijk, Stein, Hardenberg, Oude IJsselstreek en Zwolle. Na een overzichtsfilmpje van de finalisten krijgt de juryvoorzitter het woord. Wie er won? Dat lees je hier