Bij toegankelijkheid voor doven en slechthorenden denken mensen tegenwoordig vaak aan een gebarentolk. Maar er zijn ook veel dove en slechthorende mensen die geen Nederlandse Gebarentaal beheersen. Voor hen is ondertiteling een uitkomst. Wist je dat je al sinds 2017 Tweede Kamerdebatten en het Vragenuur met ondertiteling kan bekijken? Doof.nl ging naar Den Haag voor een interview met Tweede Kamer-ondertitelaars Marleen Petrina-Bosch en Christiaan Janssen.

Als we binnen zijn, begint Marleen meteen te vertellen dat zij en Christiaan het leuk vinden als er meer aandacht voor hun werk komt. ‘We willen graag een groter bereik. We doen dit liever voor veel mensen, dan voor weinig mensen!’

De geschiedenis

In 2016 is de Dienst Verslag en Redactie van de Tweede Kamer begonnen met live ondertitelen. ‘De partijen SP en GroenLinks vonden dat debatten en het Vragenuur live ondertiteld moesten worden, vanwege het VN-verdrag Handicap’, vertelt Christiaan. De motie werd aangenomen en toen begon een proef van een jaar. Marleen was een van de eersten die deze taak erbij kreeg, later sloot Christiaan ook aan. ‘Sinds die proef wordt in elk geval het Vragenuur elke week ondertiteld, en voor zover mogelijk ook andere debatten, en de Algemene Politieke Beschouwingen.’

Marleen: ‘Het team van ondertitelaars bestaat uit 12 mensen. We werken allemaal als verslaglegger bij de Dienst Verslag en Redactie. Onze hoofdtaak is het maken van verslagen van de debatten, een soort notulen. Ondertitelen is een van onze andere werkzaamheden.’ Bij debatten die lang duren, werken ze in twee ploegen van drie mensen: een dagploeg en een middag-avondploeg. Een ondertitelaar is steeds een half uur bezig, daarna doen de tweede en de derde persoon een half uur, en dan weer de eerste. ‘Het is intensief werk, die pauzes zijn echt nodig!’ vertelt Marleen.

Christiaan zou graag zien dat er genoeg collega’s zijn om alle debatten te kunnen ondertitelen. ‘Helaas is dat niet zo. De Tweede Kamer vergadert elke week ongeveer 30 uur en gemiddeld ondertitelen wij één debat per week, dat 4 tot 6 uur duurt’.

Hoe wordt gekozen wat er wel en niet live ondertiteld wordt? ‘Ik kijk elke week met mijn collega-ondertitelaars welke debatten er op de planning staan voor de volgende week’, vertelt Christiaan. ‘Het liefst doen we debatten over onderwerpen waar veel over gepraat wordt in de samenleving. Ik geef onze keuzes door aan onze teamleider en die kijkt met de roosteraar of de debatten ondertiteld kunnen worden en om te kijken of er genoeg ondertitelaars beschikbaar zijn. Soms zijn er genoeg en soms niet.’ Bij het Vragenuur is altijd ondertiteling. ‘Dat is elke week op dinsdag om 14.00 uur en daar zijn maar twee ondertitelaars voor nodig, dus dat is makkelijk in te plannen.’

Ondertitelaar worden

Nieuwe medewerkers van Verslag en Redactie beginnen met het maken van verslagen van debatten. Dat zijn een soort notulen, waarin staat wie wat gezegd heeft. Niet helemaal letterlijk, maar in goedlopende zinnen. Bekijk een verslag van een debat

Marleen: ‘Als je de opleiding voor medewerker Verslag en Redactie hebt gedaan, kun je de interne opleiding tot ondertitelaar volgen. Wij, de ervaren ondertitelaars, geven die training. Daarna moet je heel veel oefenen en dan krijg je een test. Doe je die goed, dan kun je echt beginnen! De ervaren ondertitelaars laten zich weer regelmatig bijscholen door externe ondertitelaars.’ Christiaan vertelt dat hij houdt van de variatie tussen verslagen maken en live ondertitelen. ‘Het werk lijkt hetzelfde, maar is heel anders. Verslagen maken we achteraf. Je zet de opname af en toe stil om te zorgen dat je een tekst zonder fouten typt. Bij ondertitelen is foutloos niet het allerbelangrijkste. Het is live, dus het moet vooral snel! Maar dan nog wel begrijpelijk natuurlijk.’

Hoe doe je dat?

Dan moeten die ondertitelaars wel heel snel kunnen typen, denk je misschien. Hoe doen ze dat?! Gelukkig werkt het niet zo, legt Marleen uit: ‘We werken met een methode die respeaking heet (‘opnieuw inspreken’, red.). Je hoort in je koptelefoon wat er gezegd wordt en herhaalt dat met je eigen stem in de microfoon. Het programma voor spraakherkenning dat we hebben, herkent onze stem en schrijft op wat wij zeggen.’ En hoe gaat dat met punten en komma’s? ‘Die kun je uitspreken, dan zeg je gewoon “komma”. We hebben ook een toetsenbord, dus we kunnen ze ook intypen.’ Multitasken dus: luisteren wat er gezegd wordt, dat herhalen en intussen luisteren naar wat er daarna gezegd wordt, want het debat gaat door en door. 

Christiaan gaat verder: ‘En dan moet je ook nog naar het scherm kijken! Heeft het programma je wel goed verstaan? Zo nee, dan moet je ook nog proberen fouten te verbeteren. Er is geen tijd om alles te verbeteren, dan loop je te veel achter. Kleine foutjes laat ik daarom staan. Als het maar goed te begrijpen is.’

De grappigste misverstanden

‘Wat er fout gaat? Meestal kleine woordjes die je niet met nadruk uitspreekt’, zegt Marleen. ‘Zoals lidwoorden, maar ook met “hij”, “zij” en “wij” gaat het weleens mis. Het gekke is dat een stad in het buitenland waar je het nooit over hebt, vaak wel goed wordt verstaan. Dat komt omdat er ook een woordenboek is, waar het programma in kan zoeken.’ Ondertitelaars kunnen hun eigen woorden toevoegen, vertelt Christiaan. ‘Voordat een debat of Vragenuur begint, lezen we artikelen over het onderwerp. Komen we woorden tegen die we verwachten veel te gebruiken, dan spreken we die in. Dan wordt het meteen herkend.’

Er is één fout die Marleen nooit zal vergeten, vertelt ze lachend. ‘Dat was ongeveer vijf jaar geleden. Ik zei “staatssecretaris”, maar het ging helemaal mis en het systeem verstond “statige taartpunt”. En dat terwijl die staatssecretaris aan de stevige kant was. Gelukkig kon ik het nog op tijd aanpassen!’ Maar er is niet altijd tijd om fouten te verbeteren. Christiaan geeft een voorbeeld: ‘Zo zei ik een keer “flexwerker”, maar maakte het systeem er “sekswerker” van. Toch iets heel anders! Ik hoop dat er op dat moment niet heel veel mensen keken! “Slome keien” in plaats van het land Slowakije vond ik wel weer grappig.’

Bijdragen aan toegankelijkheid

Het geeft beiden een heel goed gevoel om met hun werk hun steentje bij te dragen aan toegankelijkheid van de debatten. Marleen: ‘Zeker in combinatie met de tolken Nederlandse Gebarentaal zorgen we echt voor meer inclusie. Dat voelt gewoon heel goed. Als ik aan het ondertitelen ben, denk ik altijd aan twee vriendinnetjes van vroeger. Zij waren allebei slechthorend en hadden het niet gemakkelijk op school. Die twee meiden heb ik altijd in mijn achterhoofd’. ‘Ik ken zelf geen dove of slechthorende mensen, dus ik zal me nooit helemaal kunnen voorstellen hoe het is. Ik vind het wel heel belangrijk om dit toegankelijk te maken en ik werk er graag aan mee!’ vult Christiaan aan.

Oproep: geef je mening!

‘We willen heel graag feedback van kijkers, maar die krijgen we niet veel,’ vertelt Christiaan. ‘In 2021 is er een enquête gehouden, maar daar deden weinig mensen aan mee. Daaruit konden we geen conclusies trekken. Marleen: ‘We willen echt graag weten wat we nog kunnen verbeteren. Hoe maken we het zo prettig mogelijk voor onze doelgroep?’
Kijk jij weleens naar een Tweede Kamerdebat of Vragenuur met ondertiteling? Laat dan weten wat je ervan vindt! Mail naar liveondertitelen@tweedekamer.nl. 

De Tweede Kamer is met reces tot aan de verkiezingen op 22 november. Daarna wordt er weer volop gedebatteerd. Weten welke debatten ondertiteld worden of voorzien van een tolk Nederlandse gebarentaal? Kijk dan op de website van de Tweede Kamer. Hier is altijd actuele informatie over de debatten te vinden.