‘Als ik niet vermeldde dat ik doof ben, mocht ik wél op gesprek komen’

Tom en André Uittenbogert zijn vijftien jaar getrouwd. Tom (52) is doof geboren, André (50) is horend. Ze leerden elkaar zeventien jaar geleden kennen via internet. Uit angst voor een afwijzing vertelde Tom in hun eerste mailcontact niet meteen dat hij doof is. Voor André was hun eerste afspraakje daardoor een bijzondere ontmoeting.

Begin 2000 – het internet stond nog in de kinderschoenen – leerden Tom en André elkaar kennen op een datingsite. Tom reageerde op de profieltekst die André online had gezet. ‘Ik las die tekst, zag de foto’s die erbij hoorden en ik dacht: wauw!’ vertelt Tom. In het mailtje dat hij naar André stuurde vertelde Tom niet meteen dat hij doof is, want in eerdere situaties werd hij dan altijd meteen afgewezen.

Toms doofheid bleek voor André echter niets uit te maken. André, die nooit eerder contact had gehad met een dove, vroeg Tom juist van alles over doof zijn en de Nederlandse Gebarentaal. ‘Voor mij was het heel bijzonder,’ zegt Tom. ‘Eerdere dates maakten soms gewoon geen oogcontact, of zaten de hele avond met hun handen in hun schoot. Hele ongemakkelijke situaties waren dat.’

Nooit uitgenodigd

Tom vertelt dat hij veel doven kent die tijdens ontmoetingen of sollicitatiegesprekken direct worden afgewezen, puur omdat ze doof zijn. Zelf heeft hij die ervaring ook, bijvoorbeeld bij het reageren op vacatures waarvoor hij de juiste ervaring en diploma’s had. Als hij in een sollicitatiebrief vermeldde dat hij doof is, werd hij nooit uitgenodigd. Vanaf het moment dat hij die informatie achterwege liet, mocht hij ineens wél op gesprek komen.

‘Als ik dan, samen met een tolk, op zo’n sollicitatiegesprek verscheen, zág ik ze schrikken,’ herinnert Tom zich. ‘Maar ik wilde mensen laten zien: het gaat om mij. Om wat ik kan en wie ik ben. Niet om het feit dat ik doof ben en op een andere manier communiceer. Daar mag je mensen niet op beoordelen.’

“Laat maar”

Volgens Tom is dit in de laatste jaren wel enigszins veranderd. De media besteden vaker aandacht aan doofheid, de Nederlandse gebarentaal wordt steeds bekender en werkgevers worden gestimuleerd om mensen aan te nemen met een beperking. Daardoor is de houding tegenover doven positiever geworden.

‘Maar toch hebben veel horende mensen nog een soort angst voor doven,’ voegt Tom toe. ‘Ze zijn bang dat de communicatie niet gaat lukken of dat er ongemakkelijke situaties ontstaan. Vaak zeggen ze dan vooraf direct al: “Oh nee, laat maar.” Daar heb ik zo’n hekel aan! Want afgezien van het feit dat ik niks kan horen, is er cognitief niks mis met mij. In dat opzicht maak ik me graag sterk voor doven-empowerment. Als iemand zegt “laat maar” ga ik juist het gesprek aan.’

Visuele muziek

Inmiddels werkt Tom al eenendertig jaar als docent Nederlandse Gebarentaal. Hij werkte o.a. op de Hogeschool Utrecht en momenteel is hij docent en onderzoeksassistent bij de Radboud Universiteit in Nijmegen. Daarnaast geeft hij met zijn eigen bedrijf 1.2.Communicate! advies en trainingen over doofheid, de Nederlandse Gebarentaal (NGT) en Nederlands met Gebaren (NmG) aan bedrijven, instellingen, professionals en belangstellenden. Ook geeft hij presentaties en lezingen, en biedt hij workshops Visuele Muziek aan.

André is inmiddels al jaren gediplomeerd Tolk Gebarentaal. Wat begon als persoonlijke interesse vanwege zijn relatie met Tom, groeide uit tot zijn beroep. ‘In mijn functie als tolk ben ik vaak aanwezig bij de eerste gesprekken die Tom heeft met potentiële opdrachtgevers,’ vertelt André. ‘Vooral de opdrachten die te maken hebben met visuele muziek zijn fantastisch. Dat had ik zeventien jaar geleden nooit kunnen denken. Toen vroeg Tom me of ik het Songfestival met hem wilde kijken en ik dacht alleen maar: “Ehm, doof…. Songfestival…. hoe dan?!” Inmiddels weet ik dat muziek ook in het leven van doven en slechthorenden een hele grote rol kan spelen.’

Video: Tom vertolkt een Songfestivalliedje in gebarentaal

CI en Dovencultuur

Voor Tom is muziek hoorbaar, omdat hij al jaren een cochleair implantaat (CI) draagt. Hij is heel blij met zijn CI, maar begrijpt ook waarom veel doven sceptisch zijn over deze technologische ontwikkeling. ‘Ouders met een doof kind wordt geadviseerd om hun baby of kind zo vroeg mogelijk te laten implanteren,’ legt hij uit. ‘Ze krijgen voorlichting over CI’s en dit wordt door de medische wereld gepresenteerd als dé oplossing. Hierbij wordt achterwege gelaten dat er ook nog zoiets bestaat als de Dovencultuur. Doof zijn bepaalt je identiteit. Er zou veel meer informatie gegeven moeten worden over wat het nu precies betekent om doof te zijn. Begrijp me niet verkeerd, een CI is een prachtig apparaat. Maar het is uitsluitend een medische oplossing voor het probleem ‘doof zijn’. De emotionele kant van het verhaal wordt nog te vaak buiten beschouwing gelaten.’

Volgens Tom komen veel jongeren die een CI krijgen daardoor in een soort identiteitscrisis terecht. Met een CI zijn ze ineens niet meer echt doof, maar ook niet horend. Een CI zorgt er hoogstens voor dat je slechthorend wordt en daar houdt de horende wereld onvoldoende rekening mee. ‘Dove kinderen met een CI die naar een reguliere school gaan, komen vaak in een isolement terecht,’ zegt Tom. ‘Het rumoer in de klas, de verschillende geluiden, mensen die door elkaar praten; de communicatie tussen horenden is voor slechthorenden gewoon niet bij te houden. Dat zorgt vaak voor stress en emotionele problemen.’

NGT op school

Daarom probeert Tom met zijn bedrijf een brug te slaan tussen de werelden van de doven en de horenden. Vanwege de versterkte aandacht voor toegankelijkheid in onze samenleving wordt de communicatie tussen doven en horenden wel steeds beter, maar Tom vindt dat er nóg meer gedaan kan worden aan de integratie van deze twee groepen. Met name vanuit de kant van de horenden.

‘Doven moeten zich altijd aanpassen aan horenden, maar nooit andersom,’ licht Tom toe. ‘Ik zou het wel fijn vinden als horenden uit zichzelf meer rekening zouden houden met doven. Ooit was er sprake van het aanbieden van gebarentaal als keuzevak op het voortgezet onderwijs, maar waarom zouden we het niet meteen al aanbieden op de basisschool? Jonge kinderen leren snel, dus het is heel zinvol om ze vroeg bekend te maken met de Nederlandse Gebarentaal. Als NGT wordt geïntegreerd in het schoolsysteem, zou dit een belangrijke stap zijn naar een echt inclusieve samenleving.’

Heb je interesse in een cursus Nederlandse Gebarentaal, een workshop Visuele Muziek of zoek je iemand voor een presentatie of lezing? Neem dan eens een kijkje op de website van 1.2.Communicate.