Taal driedimensionaal

Ik denk dat ik vroeger heb leren multitasken door tijdens de les achterstevoren in het klaslokaal te zitten, mijn sociale leven bij te houden en toch genoeg lesstof mee te krijgen om met mijn hakken over de sloot een voldoende tehalen. Dat werkt prima als de docent spreekt en de leerling (soms) luistert. Maar wat nou als de docent juist niet spreekt? Dan is het opeens opletten geblazen. Niet mijn specialiteit, maar ik ben altijd wel te porren voor een uitdaging. En die uitdaging was een acht weken durende cursus Nederlandse Gebarentaal.

Elke donderdagochtend mocht ik de telefoon laten rinkelen, e-mails negeren en de stapel taken voor die dag nog even uitstellen, om te leren communiceren in gebarentaal. Het voelde een beetje als spijbelen van mijn werk. De ironie daarvan is dat ik vroeger juist spijbelde om lessen te missen.

Daar zaten we dan, mijn mede-klasgenoten en ik. Hoewel het allemaal collega’s zijn, voelde het toch een beetje alsof we in een alternatief universum waren gestapt en dit onze eerste schooldag was. We praatten wat onderling en ik vroeg me af of de rest ook zenuwachtig was. Opeens stond de meester op vanachter zijn laptop en de les begon.

Ergens had ik gedacht dat we misschien langzaam van gesproken Nederlands naar Nederlandse Gebarentaal zouden overgaan, alsof we het volume van een radio steeds verder zouden wegdraaien. Ik was niet voorbereid op een plotselinge onderdompeling in stilte waarbij ik echt afhankelijk was van mijn ogen. Het was een vreemde gewaarwording dat ik niet op mijn oren kon rekenen om de les te volgen.  

Sinds ik bij een bedrijf werk waar verschillende collega’s doof of slechthorend zijn, heb ik vanaf de zijlijn wel het één en ander meegekregen over gebarentaal, maar toch leerde ik al snel dat NGT veel uitgebreider is dan dat ik me altijd had voorgesteld. Het is niet zo dat elk woord direct vertaald wordt in een gebaar. Gebarentaal heeft eigen regels in woordvolgorde en grammatica, maar wat me nog veel meer fascineerde was het gebruik van de gebarenruimte, waarin bijvoorbeeld richting verweven zit in het gebaar. Het is alsof het Nederlands dat ik ken vooral tweedimensionaal is, en gebarentaal driedimensionaal. Het daagt me uit om over taal na te denken op een volledig nieuwe manier.

Meester Martijn deed goed zijn best om ons gebaren aan te leren die relevant waren voor ons werk. Woorden als collega, management, vergaderen, maar ook gebaren voor vanalles wat je tijdens de lunch tegen kan komen passeerden de revue. We probeerden zo goed we konden mee te doen en alles te onthouden. Martijn wees ons op kleine vergissingen, een vinger die net te veel uitstak, een beweging die de andere kant op moest, een vuist met de duim naar binnen of juist niet… Er komt zo veel bij kijken. Ik had gehoopt dat ik een natuurtalent zou blijken, maar helaas kon ik die droom snel laten varen.

Hoewel ik uiteindelijk echt wel wat gebaren geleerd heb, en ook veel gebaren heb leren herkennen, had ik er meer moeite mee dan ik dacht. De individuele woorden nog even daar gelaten… waar ik voornamelijk tegenaan liep was dat alles in NGT samenhangt met expressie en emotie. Dat was misschien nog wel de grootste hindernis die ik tegenkwam, maar tegelijkertijd ook de belangrijkste les. Om je in gebaren uit te drukken moet je een bepaalde grens over, je moet durven bewegen, maar ook durven om emoties te tonen in je gezicht en je lichaam. Hoe anders moet je intoneren, als je je stem niet gebruikt?

Het is van de zotte om te denken dat je met acht lessen van anderhalf uur opeens vloeiend een nieuwe taal spreekt, maar wat de cursus me absoluut heeft geleerd is om het in ieder geval te proberen. Om niet bang te zijn om met iemand te communiceren die mij niet kan horen.

Erik werkt bij Tolkcontact en helpt mensen zoeken naar een tolk voor allerlei verschillende afspraken. In zijn vrijwilligerswerk gaat hij in gesprek met scholieren over de diversiteit van de samenleving en hoe we met elkaar een leefbare wereld kunnen maken. Om ’s avonds bij te komen kijkt hij graag een film onder het genot van een glaasje wijn.