Joke Veltman wist het al toen ze klein was: muziek was alles voor haar. Ze ging naar het conservatorium, rondde haar opleiding af en ging aan de slag als pianist, docent en dirigent. Vanaf haar dertigste begon ze langzaam haar gehoor te verliezen. Halverwege de 50 koos ze voor een cochleair implantaat (CI). De artsen verwachtten dat ze nooit meer van muziek zou kunnen genieten.

Al tijdens de CI-revalidatie ging Joke zelf aan de slag en ontdekte hoe ze kon leren om muziek weer te waarderen. ‘Als ik het kan, kunnen anderen het ook’, dacht Joke. Ze richtte Musi-CI op en nu geeft ze trainingen om CI-dragers te leren hoe ze naar muziek kunnen luisteren. We zijn benieuwd naar het verhaal van Joke, dus ze kwam langs voor een interview. 

Van gehoorverlies tot CI-operatie

‘Slechthorendheid komt veel voor in de familie van mijn moeder. Toen ik dertig was ontdekte ik dat ik minder ging horen. Ik praatte er met niemand over, omdat ik bang was dat ik de muziek in mijn leven zou verliezen. Muziek was niet alleen mijn werk, maar ook mijn passie. Jaren later nam ik toch hoortoestellen en sinds 2013 heb ik een CI. Ik noem het ook wel een kunst-oor.’ Die keuze was moeilijk voor Joke. De kno-arts had namelijk gezegd dat ze met een CI niets meer met muziek zou kunnen. Maar niet met andere mensen communiceren was ook geen optie voor Joke, dus ging toch de knop om. 

‘Het verstaan van spraak en het herkennen van geluiden lukte al snel na de operatie. Ik ging eigenwijs op onderzoek uit: kan muziek echt niet? Ik luisterde veel naar muziek, ging weer pianospelen en nam zangles. Ik bleef luisteren, spelen en zingen, tot ik dacht: nu vind ik muziek luisteren weer fijn. Niet zo prachtig als vroeger, maar veel beter dan in het begin en zeker beter dan helemaal geen muziek.’

Muziek herkennen met CI

‘Ik dacht: als ik het kan, dan kan iemand anders het ook. Als muziekdocent heb ik veel ervaring met lesgeven, dus zou ik het anderen ook kunnen leren. Maar hoe? Ik ben terug naar het conservatorium gegaan om onderzoek te doen naar muziek in combinatie met cochleaire implantaten’. Wat blijkt? Het geluid dat je met een CI hoort, is eigenlijk niet genoeg om muziek te herkennen. Wat overblijft, is verkennen: hoe klinkt muziek nu, wat hoor ik, welke instrumenten hoor ik, helpt het om daarbij een filmpje te zien zodat ik beter begrijp wat ik hoor? Als je dat heel vaak doet, ga je geleidelijk ook weer herkennen.’ 

Musi-CI in het kort

De training omvat zeven lessen van twee uur, verspreid over drie maanden. Om te weten wat er gebeurt in de training, ging Doof.nl op bezoek bij een les in Utrecht. 

Na een vragenrondje is het tijd voor de eerste oefening: instrumenten verkennen. Dan wordt duidelijk hoe anders een CI geluid doorgeeft. Bij een stukje dwarsfluitmuziek hoort de ene deelnemer een viool, iemand anders omschrijft het als ‘kattengejank’. Als er dan wel een viool te horen is, klinkt het als onverstaanbaar gezang. Een tip die Joke geeft voor het onderscheiden van blaasinstrumenten: let op pauzes. Spelers van die instrumenten halen af en toe adem, dus dan hoor je een pauze. Bij een piano of viool hoor je die niet. 

Een ander onderdeel van de les is het verkennen van songteksten. Dat is om twee redenen belangrijk, legt Joke uit. ‘Voor veel mensen betekent de tekst van muziek heel veel. En het oefenen met songteksten verstaan, verbetert het verstaan van spraak met achtergrondgeluid’. Iedereen schrijft de woorden op die hij of zij verstaat in het nummer ‘Avond’ van Boudewijn de Groot: jas, licht, buiten, razen, binnen, warm. ‘Als we opnieuw luisteren, heb je deze woorden al en zul je weer andere woorden verstaan’, belooft Joke. Er wordt ook geoefend in de Melody Game, die Joke speciaal voor de training heeft laten ontwikkelen om te oefenen met het horen van toonhoogtes. 

Voor wie

De meeste deelnemers komen bij de training via hun CI-team in het ziekenhuis. ‘Hoe lang je je CI hebt, maakt niet uit. Wel adviseer ik om ongeveer een half jaar te wachten na de operatie voordat je de training volgt. Er doen ook mensen mee die hun CI al 15 jaar of langer hebben. Die hebben indertijd gehoord dat muziek met een CI niet kan, maar ze blijven het toch missen en geven zich dan op voor de training. Hartstikke mooi om te zien.’

De diversiteit qua deelnemers zagen we terug tijdens de training in Utrecht. Zo spraken we met Henk en Ellen. Hoewel ze beiden rond de 60 jaar zijn, is hun ‘hoorreis’ heel verschillend. Henk speelde twintig jaar lang accordeon in een band. Toen hij ouder werd verloor hij steeds meer van zijn gehoor. Een jaar geleden kreeg hij zijn CI. Het spraakverstaan lukte al snel, dus wil hij graag weer met zijn passie aan de slag.
Ellen werd al jonger slechthorend. In de twintig jaar dat ze haar CI draagt, deed ze weinig met muziek. De laatste tijd viel het haar op dat ze soms nummers herkende van een playlist van haar kinderen, en dat deed haar terugverlangen naar muziek. Ellen wil weer van muziek kunnen genieten, in plaats van terugdenken aan de tijd dat dat nog kon. Sinds ze met Musi-CI is begonnen, zet ze vaak muziek aan in de auto of tijdens huishoudelijke klussen. Als ze dan een nummer herkent, maakt haar hart een sprongetje.

Huilen van blijdschap

‘De reacties van deelnemers, dat is waar ik het uiteindelijk allemaal voor doe. Voor een Beatles-fan hebben we met de hele groep het nummer Ob-La-Di Ob-La-Da uitgeplozen, omdat hij alle liedjes weer kon waarderen behalve die. Uiteindelijk zat hij in de les te huilen, zo blij was hij. Ook was er iemand die al haar cd’s had weggegeven aan vrienden en familie toen haar gehoor slechter werd. Toen ze na de training weer kon genieten van muziek, heeft ze alle cd’s weer teruggevraagd!’ 

‘Muziek met CI kan prima’

‘Ik wil vooral dat meer mensen weten dat muziek luisteren prima kan met een CI als je wat tijd en moeite erin stopt. Het liefst heb ik dat een deel van mijn training onderdeel wordt van de CI-revalidatie. Daarmee worden mensen op weg geholpen met muziek luisteren en dan wordt het vergoed door de verzekering. Wie er echt mee verder wil, kan zelf betalen voor een meer diepgaande training. Ik ben ook mensen aan het opleiden, zodat zij ook de training kunnen gaan geven en we nog meer kunnen bieden.’

Meld je aan voor Musi-CI

In februari 2025 starten de trainingen weer. Je kan de training volgen in Amsterdam, Maastricht, Nijmegen, Rotterdam, Utrecht en Weert. Heb je interesse? Kijk dan op www.musi-ci.nl.