‘Tja, wat is een schrijftolk’, vraagt Linda zich hardop af terwijl we met een kop koffie aan haar keukentafel zitten. ‘Een schrijftolk vertaalt van gesproken tekst naar geschreven tekst. Het is een manier van tolken voor doven en slechthorenden die niet gebarentaalvaardig zijn, een variant op de gebarentolk dus.’

‘Mijn klanten zijn vaak oraal opgevoed en hebben Nederlands als moedertaal. Zij kunnen niet meer goed verstaan in één op één situaties en zeker niet
in groepen. De klant leest mee via de laptop of iPad, terwijl ik letterlijk type wat er gebeurt en wat er gezegd wordt. Mijn doelgroep is licht slechthorend tot doof. In speciale, maar ook in dagelijkse situaties, waarbij deze mensen de communicatie willen optimaliseren, kan ik ingezet worden.’

Arbeidsongeschikt
Linda komt uit de marine, waar ze werkzaam was als verbindelaar. Tijdens die periode heeft ze veel gevaren en veel van de wereld gezien. ‘Ik ben uitgezonden geweest naar de Eerste Golfoorlog en ik heb zes maanden in het Caribisch gebied rondgedobberd voor de Noord-
Atlantische Verdragsorganisatie. Helaas kwam ik thuis met een longaandoening en een zware vorm van astma. Ik werd arbeidsongeschikt verklaard en belandde in de ziektewet. In die tijd kreeg ik kinderen, maar merkte dat ik van thuiszitten absoluut niet gelukkig werd. Ik had
meer uitdaging nodig. Ik ben toen gaan zoeken en dacht vooral in mogelijkheden. In overleg met de longarts koos ik voor de opleiding tot schrijftolk en dat was een schot in de roos. Schrijftolken bleek echt mijn ding. Ik haal er veel voldoening uit en leer nog iedere dag. Klanten zeggen soms dat ze na al die jaren nog steeds verbetering zien, dat vind ik superleuk.’

Veybord vs velotype
Een schrijftolk gebruikt een Velotype. Dat is een toetsenbord waarbij je in één aanslag meerdere toetsen tegelijk indrukt en hele lettergrepen of woorden maakt. Linda werkt met de nieuwste versie. Deze is minder zwaar en heeft een lichtere aanslag. ‘Vroeger hadden we een
Veyboard. Dat was een grote, ijzeren kast die we samen met een grote laptop overal mee naartoe moesten slepen. Je kwam echt met een hutkoffer aan op je opdracht. soms dat ze na al die jaren nog steeds verbetering zien’
De Veyboard woog de nodige kilo’s en bij een langere opdracht werd dat best zwaar op je schoot. Ook hoeven we niet meer kruislings te typen. Met een draadloze verbinding naar de laptop, die ik zelf meeneem, kan de klant gaan zitten waar hij wil. Zelf kan ik op een andere
plek zitten, zo hebben de aanwezigen minder hinder van de schrijftolk.’

Text on top
Linda maakt regelmatig gebruik van Text on Top. Dit is een nieuwe mogelijkheid binnen het schrijftolken, vooral handig voor presentaties en dergelijke waarbij gebruik gemaakt wordt van een beeldscherm. De vertaling van de schrijftolk wordt direct geprojecteerd op het centrale scherm van de spreker. ‘Met name tijdens congressen en grote bijeenkomsten is dit heel handig. Het maakt een apart scherm voor de ondertiteling overbodig zodat de aanwezige doven en slechthorenden niet per se bij elkaar hoeven te zitten. Ik kan in een ander deel van de ruimte zitten. Dit geeft de klant meer vrijheid. Hij kan meelezen via de PowerPoint of via zijn tablet. Ik gebruik dit heel veel. En bij crematies en begrafenissen kan ik in een andere ruimte zitten, zodat de aanwezigen geen last hebben van het irritante gerammel op de achtergrond. De schrijftolk is minder prominent aanwezig en dat maakt het voor doven en slechthorenden laagdrempeliger om een schrijftolk mee te nemen.’

Heftig, maar mooi
Een schrijftolk komt in heel veel verschillende situaties. Linda vertelt over een opdracht die veel impact op haar heeft gehad en waar ze nog vaak aan terugdenkt. ‘Ik ben naast tolk ook mens en sommige situaties raken me heel erg. Het is wel eens voorgekomen dat ik bij een begrafenis heel erg gehuild heb tijdens het vertalen. Het is gênant, maar het ging om de laatste woorden van de klant. Zijn diepste geheimen heb ik mogen tolken. Ik tolkte al jaren voor die persoon. Later heb ik getolkt op zijn begrafenis. Dat was heel mooi, maar ook emotioneel. Ik laat alles uit mijn handen vallen voor een begrafenis of crematie. Ik vind het zo belangrijk dat er op zo’n moment een tolk aanwezig is.’

Beetje typen
Over het beroep schrijftolk bestaan nog wel eens misverstanden. Zo wordt de intensiviteit ervan vaak onderschat. ‘Het is echt meer dan alleen een beetje typen. Er komt veel meer bij kijken. Het is ook geen steno of T9. Er zit een hbo-opleiding achter en dit werk vergt veel concentratie. Om alle informatie goed te kunnen verwerken, moeten we luisteren, anticiperen en ons constant concentreren. Wij typen in een hoog tempo, maar er is wel een plafond. We vertalen letterlijk wat er gezegd wordt. En dat betekent soms dat we typen tegen de klok in, want een samenvatting wil de klant niet. Het tempo ligt hoog en je bent bang dat je iets mist. Anticiperen en schakelen zijn twee essentiële vaardigheden. Als je dat niet goed kunt, dan zul je nooit een goede schrijftolk worden. Het zit wel of niet in je.’

Opleiding schrijftolk
Linda heeft de opleiding tot schrijftolk gevolgd bij het Instituut voor Gebaren, Taal & Dovenstudie aan de Hogeschool Utrecht. ‘Nadat ik een tijd had gezocht naar een passende opleiding, besloot ik na lang wikken en wegen me in te schrijven.
Gedurende de opleiding bleek dit de juiste keuze. Ik ging als een speer en had het schrijftolken al snel in de vingers. Daar kom je pas achter als je het doet. Ik ben uiteindelijk ontzettend blij met die keuze. Inmiddels heb ik ook een SIGV-diploma; Stichting Instituut van Gerechtstolken en Vertalers.’

Na de opleiding kun je aan het werk gaan als schrijftolk, meestal als zzp’er. Je kunt ook nog twee jaar verder studeren voor je bachelordiploma Tolk Nederlandse Gebarentaal (NGT). Er zijn in Nederland ruim negentig geregistreerde schrijftolken. Dit aantal groeit nog jaarlijks. De vergoeding van zowel schrijftolken als tolken gebarentaal ligt voornamelijk bij zorgverzekeraar Menzis en het UWV. Bij privésituaties dient de tolk de factuur in bij Menzis en bij onderwijs- of werksituaties bij het UWV. De klant dient zelf vóór het inzetten van een tolk, de voorziening aan te vragen bij de juiste instantie. In sommige gevallen wordt de factuur van de tolk betaald door de klant zelf. Dan gaat het vaak om een organisaties of instellingen die zelf de tolk aanvragen.

Bovenstaande artikel komt uit [link28998]Gezond Gehoor, jaargang 4, nummer 2[/link]. In het RTL-programma LifestyleXperience zoekt presentator Jeroen Post uit wat een schrijftolk doet en waarvoor zij ingezet kan worden.

Vergoeding
In Nederland zijn ongeveer 100 schrijftolken werkzaam. Dove en slechthorende mensen die gebruik willen maken van een schrijftolk kunnen hiervoor een vergoeding aanvragen. Dit kan bij het UWV of bij Menzis, afhankelijk van de situatie waarvoor ze een tolk willen inzetten. Voor werkgerelateerde tolksituaties en voor een tolk op school, dient de vergoeding aangevraagd te worden bij UWV, voor privésituaties bij Menzis.

Wilt u meer weten over schrijftolken? Kijk dan voor meer informatie op de site van Tolknet.