Op vrijdag 30 januari promoveerde Richard Bank aan de Faculteit der Letteren van de Radboud Universiteit. Zijn promotie ging over het onderwerp ‘Simultane tweetaligheid’. Hij onderzocht de relatie tussen het gebruik van gesproken componenten en de gebarentaal.

Tijdens het maken van een gebaar beweegt de mond vaak mee. Dat heet het mondbeeld. Er zijn twee vormen: de betekenis van het gebaar articuleren (gesproken component) of mondbewegingen die niet uit de gesproken taal komen (orale component). Soms is het mondbeeld niet in die twee categorieën te verdelen. Juist die uitzonderingen onderzochten Richard Bank en het onderzoeksteam.

Onderzoeksvraag
In 2009 begon Richard Bank aan zijn promotieonderzoek. Het gebruik van gesproken componenten tijdens gebaren stond centraal. Uit een eerder onderzoek bleek dat alle doven hun mond bewegen tijdens het gebaren. Meestal zijn dat woorden uit de gesproken taal, het gesproken component. Richard Bank en het team gingen daar dieper op in. Het onderzoek werd gestart met de vraag: ‘zitten die Nederlandse woorden verankerd in het gebarenlexicon, of zitten gebaren en Nederlandse woorden in aparte lexicons die tegelijkertijd actief zijn?’ Het onderzoek bestond uit verschillende fases.

Variatie
Eerst richtten Bank en zijn collega’s zich op de variatie van het mondbeeld. De onderzoekers hebben veel videofragmenten van gebarende doven bekeken. Wat bleek? Het gebruik van het mondbeeld is per persoon verschillend. Bij een en hetzelfde gebaar wordt er zelfs afgewisseld tussen orale componenten en gesproken componenten. Dat kan per moment verschillen. Het kan zelfs voorkomen dat alleen het gesproken component wordt geuit zonder gebaar. Of het mondbeeld echt bijdraagt aan het begrip van een gebaar is niet duidelijk.

Lang mondbeeld
Vervolgens werd de duur van het mondbeeld onderzocht. De onderzoekers concludeerden dat een gesproken component over meerdere gebaren worden verspreid. Bij de gebaren SCHOOL en GAAN wordt het woord ‘school’ gearticuleerd gedurende het maken van beide gebaren. Het gebaar GAAN wordt ook wel een wijsgebaar genoemd. Wijsgebaren hebben geen eigen mondbeeld, maar gaan in combinatie met een langdurig gesproken component. Voor een wijsgebaar wordt altijd een ander gebaar gemaakt. Gesproken componenten bij deze wijsgebaren komen voort uit het gebaar dat ervoor wordt gemaakt. Naast deze wijsgebaren komt het maar een enkele keer voor dat twee gebaren een gesproken component delen. Verder onderzoek is nodig om te achterhalen hoe dat in ons brein werkt.

Relatie gebarentaal en gesproken taal
Gedurende het promotieonderzoek zijn er vragen ontstaan. Veel doven gebruiken Nederlandse woorden tijdens het gebruik van de gebarentaal. Uiten zij dan twee talen tegelijk? De videofragmenten die de onderzoekers hebben bekeken waren met twee doven die onderling met elkaar gebaarden. De Nederlandse woorden zouden ze dan wellicht niet nodig hebben. Of is het een onderdeel van de gebarentaal-woordenschat? Om deze vragen te beantwoorden is meer (experimenteel) onderzoek nodig.

Conclusie
De conclusie van het promotieonderzoek is dat doven meer gebruikmaken van de Nederlandse taal dan werd gedacht. Ze maken continu gebruik van zowel de Nederlands gebarentaal als de gesproken taal. Dat is simultaan mogelijk doordat elke taal een andere uitingsvorm heeft. ‘Eigenlijk spreken doven twee talen tegelijkertijd’, aldus Richard Bank.

Richard Bank
Al een aantal jaar verdiept Richard Bank (1969) zich in de gebarentaal. Aan de Universiteit van Amsterdam studeerde Bank gebarentaalwetenschappen. Tijdens zijn master specialiseerde hij zich in fonetiek en gebarentaalkunde. In 2009 behaalde hij zijn master in general linguistics (algemene taal wetenschap). Vanaf augustus 2009 is Richard Bank verbonden aan de Radboud Universiteit. Op dat moment begon hij zijn promotieonderzoek. Vorig jaar begon hij als postdoctoraal onderzoeker project Digging into Signs.

Gebaseerd op een artikel van de Radboud Universiteit.