Een historisch moment: na een jarenlange strijd vanuit de dovengemeenschap, heeft de Eerste Kamer op 13 oktober 2020 het wetsvoorstel voor erkenning van de Nederlandse Gebarentaal aangenomen. Wat ging hieraan vooraf? En wat betekent het in de praktijk?

Om te begrijpen waarom de erkenning belangrijk is voor de gebruikers van de Nederlandse Gebarentaal, gaan we terug naar het ontstaan ervan. Gebarentalen (er zijn veel verschillende soorten gebarentalen) zijn natuurlijke talen. Dat wil zeggen dat ze zijn ontstaan uit de behoefte van mensen om met elkaar te communiceren. Die behoefte kwam in dit geval van mensen die niet of niet goed konden horen. Omdat gesproken taal voor hen niet te gebruiken was, ontstond er een taal die je kon zien: met handen, mimiek, lichaamshouding en bewegingen. 

Moedertaal

De Nederlandse Gebarentaal waarover het wetsvoorstel gaat, is een volwaardige taal. Het is een taal met een eigen grammatica, zinsopbouw en woordenschat. Met gebarentaal kunnen mensen die de taal kennen, over alles met elkaar praten. Voor ongeveer 30.000 doven in Nederland, is de Nederlandse Gebarentaal de eerste taal, ook wel de moedertaal genoemd. Je moedertaal is de taal die je van kinds af aan leert, zonder daarin officieel les te krijgen. 

Gebarentaal verboden

Je zou denken dat het voor dove mensen dus vanzelfsprekend was om de gebarentaal te gebruiken en er les in te krijgen. Maar dat is heel lang niet zo geweest. Hoewel er aanvankelijk wel les werd gegeven in gebarentaal op de dovenscholen – de enige plek waar dove kinderen naar toe konden – veranderde dat in 1880. Toen werd op een congres van horende leraren (Second International Congress on Education of the Deaf) besloten dat het beter was voor de dove kinderen om les te krijgen in het gesproken Nederlands. Gebaren mochten in Europa niet meer in het onderwijs gebruikt worden. En ze mochten ook onderling geen gebaren meer met elkaar gebruiken. Dat deden ze natuurlijk wel, buiten schooltijd en altijd een beetje stiekem.

Tweetalig onderwijs ingevoerd

Deze onderdrukking van de gebarentaal duurde heel lang. Pas in de jaren tachtig van de vorige eeuw kwam er meer aandacht voor de gebarentaal. En daarmee groeide ook de behoefte van de dovengemeenschap om meer zelfstandigheid te krijgen. Ze wilden erkenning van de eigen taal en cultuur. Ook wilden ze dat de gebarentaal weer gewoon gebruikt mocht worden in het onderwijs en thuis, bij de opvoeding. In de jaren negentig van de vorige eeuw verandert er dan eindelijk iets: het belang van de Nederlandse Gebarentaal in de opvoeding en het onderwijs aan dove kinderen wordt door alle instituten voor doven erkend. Vanaf dan wordt er gewerkt aan tweetalig onderwijs, waarbij kinderen zowel in gebarentaal als in gesproken Nederlands les krijgen. 

Eerste stappen naar erkenning

Daarmee was het verhaal nog niet af. Veel doven in Nederland willen erkenning van de gebarentaal, als volwaardige en officiële taal. Er worden verschillende rapporten geschreven over en onderzoeken gedaan naar de gebarentaal in Nederland. In 1997 verschijnt het rapport van De commissie Nederlandse Gebarentaal: Meer dan een gebaar, over de erkenning. En in 1998 pleit Dovenschap – de belangenvereniging voor doven in Nederland – voor erkenning. Een vereiste om als volwaardige taal erkend te worden, is dat er één standaard gebarentaal wordt vastgelegd. Tussen 1998 en 2002 wordt het STABOL-project uitgevoerd (Standaardisatie van Basis- en Onderwijs Lexicon). Het Nederlands Gebarencentrum heeft hiermee  de standaardisatie van 5000 gebaren uitgevoerd.

Ik ondersteun Nederlandse Gebarentaal

In 2004 wordt het Fries erkend als officiële taal. En dat is voor veel doven het moment om aan te geven dat hun taal dat ook verdient. In Den Haag demonstreren veel doven voor de erkenning van de Nederlandse Gebarentaal. Toch duurt het nog jaren voor er langzaam wat in beweging komt. In 2016 dienen de PvdA en de Christenunie een initiatiefwet voor de erkenning. In 2018 start Dovenschap een petitie voor erkenning, deze wordt meer dan 15.000 keer ondertekend. Met de leus Ik ondersteun Nederlandse Gebarentaal laten veel (bekende) Nederlanders zien dat ze de actie ondersteunen. 

Erkenning van taal, cultuur en identiteit

In 2019 dienen de PvdA, de ChristenUnie en D66 een nieuwe initiatiefwet in. Op 22 september 2020 wordt dit wetsvoorstel unaniem aangenomen door de Tweede Kamer. Op 13 oktober 2020 stemt ook de Eerste Kamer voor officiële erkenning van de Nederlandse Gebarentaal. Een bijzonder moment voor de ruim 200.000 mensen in Nederland die gebarentaal gebruiken. Zij hebben in de toekomst onder andere meer mogelijkheden om deel te nemen aan het openbare leven, zoals studie en werk en ook aanspraak kunnen maken op een tolk. Ook heb je dan het recht om een eed, belofte of bevestiging in NGT af te mogen leggen. En heeft de  minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties de plicht om het gebruik van de NGT te bevorderen. Voor veel doven betekent de erkenning van de gebarentaal ook een erkenning van hun cultuur en identiteit. 

Tijdsbalk erkenning NGT

• 1900 – 1980: Gebruik van gebaren in onderwijs is verboden. Overig gebruik wordt ontmoedigd.
• 1981: Het KOMVA-project (uitgevoerd door de Universiteit van Amsterdam en de NSDSK) begint met de eerste landelijke inventarisatie van gebaren om te komen tot een gebarenwoordenboek.
• 1986: Eerste landelijke gebarenwoordenboek Handen uit de mouwen.
• 1995: Het Henri Daniel Guyot Instituut in Groningen voert als eerste tweetalig onderwijs (NGT/Nederlands) voor doven in. Dat voorbeeld werd al snel gevolgd in de rest van het land.
• 1997: De commissie Nederlandse Gebarentaal brengt rapport Meer dan een gebaar uit, over erkenning van de Nederlandse Gebarentaal.
• 1998: Dovenschap pleit voor erkenning van de Nederlandse Gebarentaal als volwaardige taal.
• 1998 – 2002: Met het STABOL-project wordt de basis gelegd voor een standaard gebarentaal. Een van de vereisten om tot erkenning te komen. 2500 gebaren uit het basislexicon worden vastgelegd als standaard gebaren.
• 2001: Doven demonstreren in Den Haag voor erkenning Nederlandse Gebarentaal.
• 2002: Standaard lexicon, basisgrammatica NGT en de leerplannen NGT en dovencultuur worden overhandigd aan toenmalige staatssecretaris van OC&W.
• 2009: Eerste Van Dale woordenboek van Standaard Nederlandse Gebarentaal.
• 2010: De resolutie van Milaan die het gebruik van gebarentaal verbiedt, wordt verworpen. Dit wordt gezien als een belangrijke stap in de emancipatiebeweging onder doven in Nederland. 
• 2016: Initiatiefwet van PvdA en ChristenUnie voor de wettelijke erkenning van NGT als officiële taal.
• 2018: Dovenschap start petitie voor erkenning, deze wordt meer dan 15.000 keer ondertekend. Met de leus Ik ondersteun Nederlandse Gebarentaal laten veel (bekende) Nederlanders zien dat ze de actie ondersteunen.
• 2019: Nieuwe initiatiefwet door PvdA, ChristenUnie en D66.
• 2020: De Nederlandse Gebarentaal wordt erkend als officiële taal. 

Lees ook het interview met Attje Kuiken, initiatiefnemer van het wetsvoorstel voor erkenning van de Nederlandse Gebarentaal.

Foto

Tijdens de stemming voor de erkenning van NGT in de Tweede Kamer op 22 september 2020 komen doven, slechthorenden en horenden bij elkaar op het Hofplein.

Bronnen

• Dovenschap: Geschiedenis Nederlandse Gebarentaal
• Het Nederlands Gebarencentrum: Wat is standaardisatie van NGT?
• De Volkrant: Van verbod tot erkenning: gebarentaal in Nederland en de wereld
• Wetenschap.nu: Nederlandse Gebarentaal is geen hulpmiddel
• Gezond Gehoor: Erkenning Nederlands Gebarentaal