Handgebaren hebben belangrijke communicatieve doelen die op verschillende manieren op spraak lijken. We nemen bijvoorbeeld gebaren van onze gesprekspartner over als ze betekenisvol zijn in een gesprek. En als je gebaart tijdens het praten, wordt je verhaal sneller begrepen en beter onthouden.

Geen oogcontact, geen gebaren
Lisette Mol, universitair docente bij Communicatie- en Informatiewetenschappen aan de Universiteit van Tilburg, promoveerde begin november in Tilburg op de functie van gebaren in een gesprek. Ze concludeerde dat als mensen via webcams met elkaar communiceren, ze veel minder gebaren maken dan wanneer ze echt bij elkaar zijn. Dat mensen bij communicatie via webcams minder gebaren, komt onder andere doordat ze elkaar niet in de ogen kunnen kijken en de kijkrichting van de ander niet goed kunnen interpreteren. Wanneer er in plaats van een webcam een apparaat gebruikt werd dat oogcontact simuleerde, gebaarden de proefpersonen wel net zoveel als wanneer ze bij elkaar waren.

Niet gebaren onmogelijk
Eerder dit jaar stelde Asli Özyürek al in haar inaugurele rede als hoogleraar Gesture Language and Cognition aan de Radboud Universiteit van Nijmegen dat het bijna onmogelijk is om niet te gebaren als je praat: zelfs blinden die met andere blinden praten, gebaren daarbij. Özyürek, die al zo`n tien jaar onderzoek doet naar de functie van gebaren, ontdekte ook dat als proefpersonen spreken zonder dat ze daarbij kunnen gebaren, ze veel minder vloeiend spreken en meer moeite hebben met het vinden van het juiste woord. En dat werkt zo in alle talen. Taal en gebaar overlappen elkaar blijkbaar in de hersenen. Hoe precies is nog erg vaag.

Gebaren helpen onthouden
Ook voor de ´ontvanger´ zijn gebaren functioneel. Helemaal als het iconische gebaren zijn. Je vertelt bijvoorbeeld dat je een brood hebt gesneden en maakt daarbij tegelijk een snijbeweging met je hand(en). Özyürek kon tijdens haar onderzoek aan hersensignalen zien dat een verhaal van iemand die gebaart tijdens het praten sneller wordt begrepen en dat er meer van onthouden wordt.

Na-apen heeft functie
En in een gesprek doen we ook elkaars gebaren na. Als we iemand een gebaar zien maken terwijl hij of zij iets vertelt, dan maken we dat gebaar soms even later zelf als we iets vergelijkbaars zeggen. Dit doen we echter alleen als het gebaar paste bij de boodschap die tegelijkertijd in spraak geuit werd. Dit laat volgens Mol zien, dat schijnbaar toevallige gebaren, net als spraak, weldegelijk betekenis dragen en juist niet toevallig zijn. Het nadoen van gebaren lijkt in die zin niet zozeer op het overnemen van elkaars lichaamshouding, maar meer op het hergebruiken van elkaars woorden en zinsconstructies. Het wapperen met je handen tijdens een gesprek is zeker meer dan alleen maar wapperen, het heeft een functie.