Naarmate mensen ouder worden neemt de kans op een slecht gehoor en zien toe. Bij het overgrote deel van de doofblinde ouderen in Nederland is die handicap niet erkend. ‘Ouderen hebben ook vaak zelf niet in de gaten dat ze aanzienlijk minder zijn gaan horen en zien.’

door Thea van Beek

In minutieuze gebaren beschrijft Hans Sonneveld hoe hij met één hand een kop koffie inschenkt. Kopje in de gootsteen tegen het morsen, met een vinger voelen of het kopje vol is en dan naar de tafel manoeuvreren. Sinds hij een hersenbloeding kreeg, is Sonneveld (68) eenzijdig verlamd. Dat kwam nog eens bovenop zijn twee andere handicaps.

Twaalf jaar geleden werd de doofgeboren Sonneveld door een oogziekte langzaam blind. Communiceren gaat uiterst moeizaam. Ook zijn vrouw begrijpt hem vaak niet. Letter voor letter moet elk woord in gebarenalfabet in zijn nog functionerende rechterhand worden geschreven. ‘Vroeger kon ik nog braille lezen. Sinds die hersenbloeding is dat heel moeilijk, want je moet het met twee handen doen.’

Sinds anderhalf jaar woont hij samen met zijn eveneens dove vrouw in De Gelderhorst in Ede. Dat is het enige centrum in Nederland voor dove ouderen en telt 83 verzorgingsplaatsen en 81 zelfstandige woningen.

Uit onderzoek onder bewoners bleek acht jaar geleden dat tien procent niet alleen doof, maar ook blind was. ‘We zijn ons toen een ongeluk geschrokken’, vertelt directeur Jan Tempelaar. ‘We dachten altijd dat iemand doofblind is als die niets meer hoort en ziet. Maar dat is ook het geval als er nog een rest van het gezichtsvermogen of gehoor is. Communicatie wordt dan heel moeilijk, want mensen kunnen je niet meer volgen.’

“We hebben het meegemaakt dat hier een Amerikaanse, eveneens doofblinde, communicatiewetenschapster enige tijd verbleef. Toen ze weer vertrok wilde een doofblinde bewoner afscheid van haar nemen. Bij de lift botste hij tegen een vrouw op die hij aanzag voor de Amerikaanse. Bleek het zijn buurvrouw te zijn die ook doofblind was. Niemand die dat ooit aan hem verteld had.’ Van een dergelijke onderschatting kijken ze bij het Landelijk Expertisecentrum Doofblindheid (LED) in Maarn inmiddels niet meer op. Uit onderzoek blijkt dat in Nederland naar schatting achttienduizend doofblinden wonen, van wie zo`n veertienduizend ouderen. Vooral bij ouderen is de dubbele handicap vaak niet onderkend. ‘Het zijn niet alleen familieleden en verzorgers die de handicaps bij ouderen niet herkennen. Ook sommige ouderen zijn zich er niet van bewust’, zegt LED-directeur Christoph Marthaler.

Ook voor Tiny Barkmeijer (78) is het leven er niet eenvoudiger op geworden sinds zij als doofgeborene ook nog eens blind werd. Met hulp van thuiszorg en vrijwilligers leefde ze jarenlang zelfstandig in Alphen aan den Rijn. Naarmate ze ouder werd, namen de lichamelijke klachten toe. Sinds vijf maanden woont ze zelfstandig in De Gelderhorst, waar het nu stukken beter gaat.

Bij haar verloopt de communicatie iets simpeler dan bij Hans Sonneveld. Postema spelt elk woord in het in haar handen.

Sinds in De Gelderhorst duidelijk werd dat een aanzienlijk deel van de bewoners ook slecht of helemaal niets meer ziet, is het beleid drastisch veranderd. Directeur Tempelaar: ‘Mensen liepen tegen allerlei obstakels op. Daar moet je dan maatregelen voor treffen. Ook moeten doofblinden hun informatie op een  andere manier aangereikt krijgen. Aanvankelijk organiseerden we aparte activiteiten voor deze groep. Sinds kort zijn we daarop teruggekomen. Anders isoleer je de doofblinden nog verder.’