Als dove 12-jarige kinderen wordt gevraagd wat verrast of nieuwsgierig betekent, kan tweederde niet aangeven wanneer je een dergelijke emotie voelt, en ook geen omschrijving geven van de emotie. De meeste horende leeftijdsgenootjes wel. Een taalprobleem ligt aan de basis van deze atypische emotionele ontwikkeling.

Maar er is meer aan de hand. Dove kinderen laten duidelijk een ándere emotionele ontwikkeling zien dan horenden. Niet alleen taal staat centraal in de emotionele ontwikkeling, ontdekte de Leidse ontwikkelingspsycholoog Carolien Rieffe.

Rieffe houdt 1 november haar oratie aan de Universiteit Leiden. Ze is bijzonder hoogleraar Sociale en Emotionele Ontwikkeling bij kinderen met auditieve en/of communicatieve beperkingen op een bijzondere leerstoel van de NSDSK (Nederlandse Stichting voor het Dove en Slechthorende Kind). Carolien Rieffe doet al 10 jaar onderzoek naar de emotionele ontwikkeling van dove kinderen in vergelijking met horenden.

Emotie socialisatie
Zijn emoties aangeboren, en ben je dus slachtoffer van je eigen emoties? Nee, zegt Rieffe, integendeel. Een baby blijkt al in staat om emoties te reguleren. Harder huilen betekent meer aandacht van moeder, maar boosheid betekent meer afstand. Hoe laat je die twee belangen parallel lopen? Dat is een ontwikkeling die veel input en bijsturing vergt van de sociale omgeving. Dat proces heet emotie-socialisatie.

Sociale relatie
Dove kinderen die opgroeien in een horend gezin kunnen de eigen emoties onderkennen, en deze aan anderen kenbaar maken, maar houden daarbij minder rekening met het effect hiervan op de ander: hoe los ik dit op, en houd ik mijn relatie goed? Ze reageren minder strategisch lijkt het, of hanteren ze een andere strategie die door de horende omgeving als negatief wordt beoordeeld? Daarbij komt ook nog uit recent onderzoek naar voren dat dove kinderen meer moeite hebben dan horende kinderen om hun eigen negatieve emoties te reguleren. Ze zijn langer boos en langer verdrietig. Rieffe doet nu onderzoek naar het effect hiervan op de ontwikkeling van psychopathologie en sociale problemen, zaken die bij dove kinderen vaker voorkomen dan bij horende. Dit werpt nieuw licht op de rol die de omgeving speelt in de emotionele ontwikkeling van het individuele kind.

Nieuw onderzoek
In Nederland krijgt nu 95 % van de dove kinderen zonder extra problemen een cochleair implantaat (CI), een operatief ingebrachte prothese die geluid omzet in elektrische pulsen, die direct de gehoorzenuw stimuleren. Ouders schatten de levenskwaliteit van hun dove kind mét CI altijd hoger in dan ervoor. Terwijl onderzoek ook aantoont dat de gedrags- en emotionele problemen bij deze kinderen nog steeds hoger is dan bij horende leeftijdsgenootjes. Hoe zit dat? Tijd voor nieuw onderzoek.
Rieffe presenteert in haar oratie ook enkele eerste resultaten van vier jaar onderzoek met prof Johan Frijns, LUMC, afdeling KNO, naar de emotionele ontwikkeling bij deze nieuwe populatie kinderen. Zij heeft met haar onderzoeksgroep een test ontwikkeld om emotionele ontwikkeling van alle kinderen met communicatieve stoornissen gedurende een langere tijd in kaart te brengen. Het gaat om kinderen met een CI, maar ook om kinderen met ernstige spraaktaalstoornissen en kinderen met een autismespectrumstoornis.

Preventie
Rieffe richt zich hiermee op de allerjongste groep, kinderen tussen de 1 en 6 jaar: ‘Immers, willen we preventieve maatregelen kunnen treffen, dan is het zaak zo vroeg mogelijk interventies toe te passen. Daarvoor moeten we dan echter wel eerst in kaart brengen welke aspecten van het emotioneel functioneren bij deze groepen bijdragen aan een gezonde ontwikkeling, en welke aspecten juist een risico vormen.’

Rieffe heeft een VIDI-subsidie van NWO gekregen en andere substantiële subsidies van ZonMw en het NutsOhra fonds.