Deze zomer komt Psy over de vloer bij hulpverleners die willen laten zien waar ze trots op zijn. Deze week de eerste aflevering met De Riethorst, landelijk ggz-centrum voor doven en slechthorenden. ‘Mensen die op latere leeftijd doof of slechthorend worden, hebben een grote kans op een aanpassingsstoornis.’

Wat direct opvalt op de gang van De Riethorst, zijn de naambordjes bij de deuren. Iedere medewerker heeft zijn eigen naamgebaar en toont dit op een foto. Een ander detail is dat bezoekers niet op de deuren kloppen maar een zogeheten flitsbel gebruiken, waardoor in de kamer een knipperend licht gaat branden. In de receptie staat tevens een beeldscherm, waarop het aanbod van de afdeling in gebarentaal wordt uitgelegd. Een vaardigheid waar alle zestig medewerkers van het ggz-centrum voor doven en slechthorenden over beschikken. Twintig procent van hen is zelf doof of slechthorend.

350 cliënten
‘Wij zijn trots op de gespecialiseerde zorg die we nu al tien jaar bieden voor een speciale doelgroep’, vertelt afdelingsmanager Marc van Opstal. ‘Die doelgroep begint bij mensen die geluiden horen zoals pieptonen en suizingen, of overgevoelig zijn voor geluid. Daarnaast zijn er de slechthorenden en de doven, soms doof vanaf de geboorte, soms op latere leeftijd doof geworden. Jaarlijks behandelen wij ongeveer 350 mensen die daarbij psychische problemen ervaren, al dan niet veroorzaakt door de doof- of slechthorendheid.’

Kubus van Rubik
Het behandelaanbod van De Riethorst, met veertig fte’s de grootste in zijn soort, bestaat uit het gehele ggz-palet van ambulante zorg en deeltijdbehandeling tot klinische opname en zelfs forensische zorg. Van Opstal: ‘We krijgen het hele scala aan psychische problemen gecombineerd met het hele scala van auditieve beperkingen bij zowel kinderen als volwassenen. Het werk is daardoor een beetje als de kubus van Rubik: je moet de goede schijfjes ten opzichte van elkaar draaien om de aandoening en de leeftijd te koppelen aan de auditieve beperking en zo de juiste behandeling te vinden.’

Dove en horende collega’s
De afdeling beschikt over het gebruikelijke arsenaal aan ggz-hulpverleners, maar ook over doventolken, logopedisten en docenten gebarentaal. ‘Zij ondersteunen het behandelproces, maar zijn er ook voor de communicatie tussen dove en horende collega’s.’
Beleidsmedewerker en maatschappelijk werker Alma Gerritsen, zelf slechthorend, kan dit beamen. ‘Het is makkelijker communiceren en inleven, maar het is ook een valkuil. Een ervaringsdeskundige begrijpt niet per definitie wat iemand bedoelt. Je moet dus professioneel blijven en checken of de cliënt ook daadwerkelijk datgene ervaart wat jij vermoedt.’

Isolement
Denkt Gerritsen dat doven of slechthorenden psychische problemen anders beleven dan mensen die wel kunnen horen? ‘Veel doven en slechthorenden, zeker de oudere generatie, zijn opgegroeid met een enorme informatieachterstand, waardoor ze minder goed weten wat er allemaal speelt in de wereld. Ze kunnen ook minder goed hun gevoelens onder woorden brengen of in gebarentaal uitdrukken. Bovendien bevinden ze zich door hun doofheid in een isolement. Een horend iemand met een eetstoornis kan inmiddels overal informatie vinden, maar doven hebben moeite met de geschreven taal.’ Voor dove kinderen is Nederlands is hun tweede taal, waarbij het lezen niet vanzelf gaat omdat één van de belangrijkste leesvoorwaarden een goede beheersing van de mondelinge taal is. ‘Informatie op internet is dus minder toegankelijk. In die zin is hun wereld veel kleiner.’

Verkeerde diagnose
Een bijkomend probleem is dat doven en slechthorenden niet altijd hun weg weten te vinden naar De Riethorst of andere gespecialiseerde ggz-afdelingen in Nederland. Van Opstal: ‘Doorverwijzende instanties weten ons niet goed te vinden. Ook in de ggz is het niet algemeen bekend dat deze afdelingen bestaan.’ Het grote gevaar is, stelt Gerritsen, dat bij doven en slechthorenden in de reguliere ggz de verkeerde diagnose wordt gesteld. ‘Als iemand geluiden hoort die anderen niet horen, kan dat bij gebrek aan kennis over tinnitus (oorsuizen) worden opgevat als een psychose. Daar zijn verhalen over bekend. Het gebeurt ook regelmatig, ook in de ggz, dat doven of slechthorenden als zwakzinnig worden bestempeld.’

Aanpassingsstoornis
Al in de jaren negentig bleek uit onderzoek van het Trimbos-instituut dat doven en slechthorenden relatief vaak last hebben van psychiatrische problemen. Gerritsen: ‘Mensen die op latere leeftijd doof of slechthorend worden, bleken ook een grote kans te hebben op een aanpassingsstoornis. Alles, van werk tot sociale contacten, komt in een ander daglicht te staan. Je valt in een gat en daar moet op geanticipeerd worden, het is een soort rouwproces.’

Stemmen horen
In de behandeling kan De Riethorst niet simpelweg bestaande methoden en therapieën overnemen. ‘We moeten altijd kijken wat de zorgprogramma’s van De Gelderse Roos, waar wij onder vallen, voor ons betekenen’, zegt Van Opstal. ‘De vraag voor ons is hoe we deze kunnen gebruiken. Stel dat de psychiater moet vragen of de cliënt stemmen hoort. Dat lijkt een simpele vraag, die een dove echter totaal anders interpreteert.’

Wennen
Voor Van Opstal is het als manager nog wel eens wennen, zelfs twee jaar na zijn aanstelling. ‘Zo zijn er de nuances in de taal. Wanneer ik bijvoorbeeld een spreekwoord gebruik als: de appel valt niet ver van de boom. Gebaar dat maar eens. Je moet als horende steeds alert zijn: komt wat ik wil zeggen goed over? Ik let er als manager ook op dat alle medewerkers gebarentaal gebruiken op de gang. Als ik namelijk met een horende collega praat zonder gebarentaal en Alma staat verderop, dan sluit ik haar uit. Overigens zeggen de cliënten nog wel eens dat wij beter moeten gebaren. Dat komt omdat het voor mij en de meeste medewerkers hier een tweede taal is, die je net als het Engels niet perfect beheerst. Het kan dus altijd beter.’ (BP)

Bron: Psy.nl