Misschien was het je al opgevallen: er zijn dit jaar heel veel toegankelijke theatervoorstellingen in in Den Haag. Het Nationale Theater (HNT) is acht jaar geleden begonnen met HNTonbeperkt. Hun doel: meer mensen met een beperking zich welkom laten voelen in het theater. 

De redactie van Doof.nl ging naar Den Haag voor een interview met Willemijn Haasken, de programmaleider van HNTonbeperkt.

Hoe is het begonnen?

‘HNTonbeperkt is een idee van onze oud-collega Saartje Oldenburg. Zij werkte in Theater aan het Spui toen ze heel ziek werd en moest revalideren. In het revalidatiecentrum bleek dat veel andere patiënten met een beperking dachten nooit meer naar het theater te kunnen. Dat moet wel kunnen, dacht zij. Ze nam alle beleidsplannen onder handen en zo begon HNTonbeperkt. In 2018 kwam er een pilot voor drie verschillende groepen: doof/slechthorend, blind/slechtziend en mensen met een hoge prikkelgevoeligheid (bijvoorbeeld bij adhd, autisme, hersenletsel of burn-out). Dat zijn nog steeds onze doelgroepen, we hebben daar wel ook kinderen aan toegevoegd.

Het ging natuurlijk niet in één keer goed. In het eerste jaar hebben we heel veel geleerd, vooral over de doelgroep doven en slechthorenden. Je dringt als horende niet zomaar door tot de dovengemeenschap, met hun eigen taal, cultuur en identiteit – en dat snap ik. We moesten meteen onze verwachtingen bijstellen: een groep mensen waarvoor theater eerder nooit toegankelijk was, krijg je niet ineens in groten getale in het theater. We hebben vooral geleerd dat we het samen met het dove en slechthorende publiek moeten doen: wat willen zij?’

Wat doen jullie een voorstelling toegankelijk te maken?

‘Eerst kijken we wat ons publiek wil. Onze vaste dove en slechthorende bezoekers laten weten naar welke voorstelling ze willen. Wij regelen de tolken en zetten het op de website zodat ook andere mensen ervan weten. Ook hebben we ons eigen wensenlijstje en nemen we zo veel mogelijk toegankelijke voorstellingen van andere makers over. We proberen zo elke maand minimaal één toegankelijke voorstelling te hebben. We werken samen met Theater met Tolk. Zij hebben veel expertise in tolken bij het theater en ik heb mijn kennis van theater. We adviseren elkaar eigenlijk, een heel prettige samenwerking. 

Als we de voorstellingen geselecteerd hebben, dan gaan we in gesprek met de theatergroepen om te kijken wat er mogelijk is: een schrijftolk, gebarentolk of boventiteling? We vertellen ze wat erbij komt kijken: de voorbereiding die het vergt en de informatie die we nodig hebben zoals het script. Sommigen staan er heel erg voor open, andere minder. Als er een schrijftolk bij komt heeft dat nauwelijks invloed op een theaterstuk. Zeker als je de ondertiteling op tablets laat verschijnen, die aan de stoelen zijn gemonteerd. Het is alleen niet altijd prettig om van het podium naar de tablet en terug te moeten kijken. De beste optie vind ik om boventiteling te tonen op het podium. Maar dan moet je vroeg in het proces overleggen met de decormaker, dat kan ook niet altijd. 

Bij een gebarentolk verandert er meer. Er moet bijvoorbeeld niet alleen een spotlight op de acteurs worden gericht, maar ook op de gebarentolk. Dat er nog iemand op het podium staat, vinden veel acteurs eigenlijk alleen maar leuk. Ze zien het als een kans om iets nieuws te doen. Zeker als iemand normaal alleen optreedt, verandert de hele dynamiek.’

Wat zijn de mooiste reacties van de bezoekers?

‘Ik weet dat het echt gelukt is, als bezoekers na afloop praten over de voorstelling, en niet over hoe toegankelijk het was. Dan hebben wij een avondje uit mogelijk gemaakt. Soms krijgen we mails van slechthorende mensen die lang niet naar het theater zijn geweest, omdat ze het niet konden verstaan. Die konden nu met een schrijftolk op hun tablet alles weer volgen en zijn daar zo blij mee. Dat is hartverwarmend.

Natuurlijk is praten over de toegankelijkheid van de voorstellingen heel belangrijk. Dat doen we ook, want we weten dat er altijd verbetering mogelijk is. We staan open voor alle feedback, want we leren elke keer weer iets. Al doende ontdekken we wat het beste werkt.’ 

Hoe helpen jullie andere theaters?

‘We maken eigen voorstellingen met ons theatergezelschap Het Nationale Theater. Per voorstelling die we maken, regelen we altijd één avond een schrijftolk. Andere theaters kunnen de voorstelling dan met schrijftolk overnemen als ze dat willen. Ze hoeven niet op zoek naar een tolk en de tolk kent de voorstelling, dus het scheelt hen veel tijd en kosten. Ze betalen alleen voor de tijd dat de tolk aan het tolken is. Dat maakt de drempel lager om een voorstelling met tolk te programmeren. Want het is de investering altijd waard, vind ik. Ook als er geen doof of slechthorend publiek naar een voorstelling met tolk komt. Het publiek heeft waarschijnlijk nog nooit een voorstelling met tolk gezien, dus het is goed voor de bewustwording. En misschien kent iemand in het publiek wel iemand die doof of slechthorend is.’ 

Wat staat er op de planning in 2025? 

‘Dit theaterseizoen nog 7 voorstellingen. De eerste, [meeuw] op 17 januari, is een hele bijzondere. De voorstelling komt uit België en is helemaal in Vlaamse Gebarentaal met Nederlandse boventiteling. Het stuk is gebaseerd op De Meeuw van Anton Tsjechov uit 1896. Het wordt gespeeld door drie dove en drie horende acteurs. De horende acteurs hebben een jaar lang gebarentaal geleerd om dit te kunnen doen. Onze programmeur hoorde over deze voorstelling. In België is het supergoed ontvangen, en daarom wilde hij hem ook bij ons op het programma. Dit is een hele mooie stap voor de emancipatie van dove mensen en de normalisering van gebarentaal.’ 

Er is meer mogelijk dan je denkt

Heb je een andere voorstelling bij Het Nationale Theater gezien waar je naartoe wil met een schrijftolk of gebarentolk? Dat kan! De slogan van HNTonbeperkt is: ‘Er is meer mogelijk dan je denkt’. Stuur een mail naar onbeperkt@hnt.nl met wat je zou willen: een tolk NGT, NmG, of een schrijftolk. HNT zet alles in het werk om het voor je te regelen. En bekijk alle voorstellingen met tolken die al op het programma staan.