Eind november brachten circa 300 doven en slechthorenden een bezoek aan 40-45, de Musical in Barneveld. Dit dankzij een intensieve samenwerking tussen de producent Studio100, Theater met Tolk en diverse dove én horende tolken.

De ingezette techniek om de musical ook voor doven en slechthorenden toegankelijk te maken, is gloednieuw in Nederland. Een fantastisch voorbeeld van kijken naar wat er wel kan, samenwerken met ervaringsdeskundigen en durven pionieren. Dove bezoekers waren razend enthousiast en hebben een unieke ervaring mogen beleven, die smaakt naar meer.

Technisch huzarenstukje

Tijdens de voorstelling geniet het publiek vanuit bewegende tribunes van wat er op het (stilstaande) podium gebeurt. Daarom was het geen optie om een tolk op het podium of in een hoek van de tribune te hebben staan. De oplossing? Tolken ónder de tribune en schermen óp diezelfde tribune, waarop zij zichtbaar zijn. Op de tribune waar doven en slechthorenden plaatsnamen, werd per twee stoelen een scherm gemonteerd. Via livestream waren de tolken Nederlandse Gebarentaal (NGT) zichtbaar die de tekst van de acteurs vertaalden naar gebaren. Daarnaast zorgden de schrijftolken voor live ondertiteling in datzelfde scherm. De nabijheid van tolken zorgde ervoor, dat er vrijwel geen vertraging was in het videobeeld.

Co-tolken

Onder de tribune stonden vier tolken NGT: twee dove en twee horende tolken. Daarnaast waren er nog de twee schrijftolken. Uniek was dat voor de allereerste keer tolken die zelf doof zijn hun gebarenkunsten vertoonden in een zo grote musicalproductie. Deze tolken behoren tot de eerste lichting dove tolken met een HBO-tolkdiploma. Geweldig dat zij op deze wijze het geleerde in (theater)praktijk konden brengen. De horende co-tolken waren niet in beeld voor de dove bezoekers. Zij zagen alleen de dove tolken gebaren.

Theo Stoop was één van de dove tolken NGT die meewerkte aan dit project: ‘In het voorjaar werd ik gevraagd of ik 40-45, de Musical wilde tolken. Het voelde als erkenning, maar ik vond het ook best spannend. Ik vroeg Sharon als mijn co-tolk en samen met de andere tolken zetten we al snel een WhatsApp-groep op. Er volgde natuurlijk heel veel voorbereiding. We bekeken de registratie en samen met mijn dove tolkcollega Sarah maakte ik een verdeling. Sarah nam de dialogen voor haar rekening, en ik (vooral) de liedjes. Sharon en ik werkten samen aan de vertaling van deze liedjes.
Een kippenvelmomentje was wel de eerste keer dat we op locatiebezoek waren in Barneveld. Het was overweldigend. Half november gingen we zelf naar de musical kijken en op 30 november was het zo ver. Omdat de technice wat tijd over hadden, kregen we een rondleiding achter de schermen. Wat een avontuur was dat! Daarna begon het echt en gingen we ons kamertje onder de tribune in, waar we die dag twee keer de voorstelling zouden tolken (de middag- en avondvoorstelling). Het was een geweldige ervaring, die ik voor geen goud had willen missen!’

Sharon, zijn co-tolk vult aan: ‘Theo en ik raakten door alle voorbereiding perfect op elkaar ingespeeld. Ik luisterde de liedjes veelvuldig. Timing is hierbij altijd erg belangrijk. Het was voor ons ook erg fijn om vooraf de tolkruimte te zien. In eerste instantie bleek er voor vier tolken te weinig licht; dat werd gelukkig snel opgelost. De ruimte was vrij klein met z’n vieren en alle camera’s erbij. Maar het is allemaal super gelukt, echt top. Ik stond afwisselend met Corline als horende tolk naast de camera, en Theo was afwisselend met Sarah op het scherm te zien.’

Enthousiaste reacties

Dankzij de communicatie vanuit Theater met Tolk wisten dove theaterliefhebbers al in het voorjaar, dat de 40-45, de Musical ook voor hen toegankelijk werd gemaakt. Bezoeker Kirsten: ‘Ik sprak Aschwin van Theater met Tolk, en hij raadde me aan om hiernaartoe te gaan. In één woord: WOW. Wat was dit geweldig! Een scherm met daarop de tolken NGT én ondertiteling. En dan ook nog dove tolken, die naar hun moedertaal tolken. Een horende tolk is ook prettig, maar een dove tolk voelt toch wat meer dichtbij. Het scherm bij mijn stoel maakte dat ik ook op het podium alles perfect kon zien. Het is veel interactiever zo en je maakt meer mee. Vaak staat een tolk in het theater in een hoek van het podium, waardoor je toch vooral op die kant focust. Ik hoop heel erg dat er nog meer van dit soort avonden volgen.’

Ook bezoeker Bram is positief: ‘Het was echt toegankelijkheid ten top. Super dat we er zo bij betrokken werden. Je kon alles volgen, waar je ook zat op de tribune. Ik zat zelf achteraan en kreeg als bonus ook nog het scherm van de dirigent te zien. En de combi van gebarentaal en ondertiteling op één scherm is fantastisch. Het scherm was zo eigenlijk een vast deel van het podium, en switchen van scherm naar podium ging supergoed. Veel rustiger dan wat ik normaal gewend ben. Het is geen pingpong-gevoel, wat ik soms wel ervaar in het theater.’

Aschwin van Theater met Tolk: ‘We zijn hier wel een jaar mee bezig geweest, en ik ben ontzettend trots op het resultaat dat we met z’n allen bereikt hebben. Driehonderd bezoekers die heel erg hebben genoten en de musical op een gelijkwaardige, innovatieve en vooral inclusieve manier hebben ervaren. Er is echt gekeken waar de behoefte lag en daar is goed op ingespeeld. In de eerste vertoningen van de musical in Vlaanderen was ook al gewerkt aan toegankelijkheid, maar met de inzet van extra schrijftolken én de dove tolken legden we er nog een schepje bovenop. De inzet van schermen bij de stoelen is echt fantastisch voor de beleving. Het geheel maakte dat dove bezoekers zich echt ‘gehoord’ en betrokken voelde. En helemaal bijzonder was dat Sarah zelf Joodse is, en ook die emotie was zichtbaar in haar gebaren.’

En door

Alle betrokkenen – Theater met Tolk, Studio100, de dove tolken Theo en Sarah, de co-tolken Sharon en Corline, schrijftolken Vera en Anne, tolkencoördinator Erika – en de bezoekers zijn het er unaniem over eens: dit moet een vervolg krijgen!

Theo: ‘Mijn droom is, dat dit meer gaat gebeuren in de toekomst. De techniek is er klaar voor, nu de producenten en de theaters nog. En daarnaast hoop ik dat dove performers ook meer gezien gaan worden. Aschwin: ‘Ja, zij verdienen ook meer een plek óp het podium. Theo is al een mooi voorbeeld. Hij is ook performer. Hoe tof zou het zijn als hij zoals zoveel andere fantastische dove performers onderdeel zou zijn van de productie en echt meedoet. Dan zijn we helemaal next level toegankelijk bezig. Dat neemt niet weg dat dit ook al geweldig was. We zijn ontzettend blij met de medewerking van Studio100 en alle innovaties die hier al zijn samen gekomen. Het smaakt naar meer!’