Componist Ludwig von Beethoven was vanaf 44-jarige leeftijd volledig doof. Hoe kon hij ondanks zijn doofheid alsnog meesterwerken componeren?

De jonge Beethoven stond bekend als de belangrijkste muzikant sinds Mozart. Vanaf zijn 26e werd hij echter geplaagd door zoemtonen in zijn oren en op zijn 30e kon hij de mensen om zich heen niet meer verstaan. De precieze oorzaak van zijn gehoorverlies is onbekend. De theorieën variëren van syfilis tot loodvergiftiging en tyfus, maar de meest voor de hand liggende oorzaak is cochleaire otosclerose. Otosclerose is een aandoening waarbij de gehoorbeentjes in het oor aan elkaar groeien en onbeweeglijk worden.

Oortrompetten

In het boek Hearing Beethoven beschrijft de Amerikaanse musicoloog en Beethovenspecialist Robin Wallace hoe Beethoven alle mogelijke middelen inzette om ervoor te zorgen dat zijn doofheid zo min mogelijk invloed had op zijn werk. Zo installeerde hij bijvoorbeeld speciale ‘kappen’ over de piano om het geluid te concentreren.

Ook maakte hij gebruik van zogenaamde ‘oortrompetten’, waarmee hij het geluid van het muziekinstrument kon versterken. Deze oortrompetten waren de voorlopers van onze huidige hoortoestellen, maar in die tijd waren ze nog niet erg handig in het gebruik. Je moest de trompetten zelf vasthouden en op het geluid richten wat je wilde versterken. Om ze tijdens het pianospelen te kunnen gebruiken, waren aan twee van Beethovens oortrompetten hoofdbeugels en een resonantiekamer bevestigd. Daarnaast bestelde Beethoven instrumenten met een bijzondere heldere en luide klank bij buitenlandse pianobouwers.

Mythe

Dat Beethoven de muziek uiteindelijk alleen nog ‘in zijn hoofd componeerde’ is volgens Wallace niets anders dan een mythe. Vanaf het moment dat zijn gehoor achteruit ging, zette Beethoven – zoals alle dove en slechthorende mensen – vooral al zijn andere zintuigen in. Tactiele ervaringen, zoals trillingen en vibraties werden steeds belangrijker.

De werken van Beethoven veranderden wel door zijn doofheid. Zijn vroegere stukken, gecomponeerd in de tijd dat hij alle frequenties nog kon horen, kenmerken zich door de hogere noten in de composities, terwijl in zijn latere stukken veel meer lagere tonen voorkomen.

Bij de première van zijn beroemde Negende Symfonie stond Beethoven erop om zelf te dirigeren. Het orkest huurde voor de zekerheid echter een tweede dirigent in om naast de componist te gaan staan. Volgens de legende moest één van de orkestleden na afloop van het optreden opstaan om Beethoven om te draaien naar publiek. Het daverende applaus kon hij namelijk niet meer horen.

Bronnen: Classicfm.com en Medisch Contact